Prinsjesdag stond in het teken van de langverwachte koopkrachtmaatregelen van dit kabinet. Die zijn onvoldoende, te laat en helpen niet voor de lange termijn, oordelen Richard Moti, Tjeerd Ritmeester en Tim ’S Jongers.
De vreugde was van korte duur. Een dag na de miljarden van Prinsjesdag kwam het Centraal Bureau voor de Statistiek met het bericht dat 23% van de huishoudens al deze maand geld te kort komt om alle rekeningen te betalen. Zij teren in op hun spaargeld of gaan schulden aan, omdat ze de stijgende prijzen voor onder meer energie en boodschappen niet meer kunnen opvangen.
De economie draait op volle toeren, maar veel mensen merken dat niet. Voor hen komt de koopkrachtreparatie volgend jaar te laat. Dat ziet ook Richard Moti, raadslid en oud-wethouder in Rotterdam. De havenstad kwam onlangs in het nieuws omdat een kind van elf jaar op school was verschenen nadat het een weekend niet had gegeten. Zijn ouders konden de rekeningen niet meer betalen.
Moti over de Miljoenennota: ‘Ik ben blij dat het kabinet een prijsplafond instelt op de energienota, waardoor mensen minder per maand aan gas en stroom kwijt zijn, maar het is wel rijkelijk laat. Dit voorjaar hebben we al gezegd dat de energierekening omlaag moest. Dan waren de mensen niet in de schulden gekomen zoals het gezin dat hun kind geen eten kon geven.’
Moti: Armoede raakt niet alleen mensen aan de onderkant, maar ook vele werkenden in onze stad
Los van het tijdelijke prijsplafond hoopte Moti dat het kabinet ook met extra plannen zou komen om vaart te maken met isolatie van woningen, wat een structurele verlichting van de stookkosten zou opleveren. ‘Het kabinet wil wel eenmalig tot € 15 miljard uittrekken voor de koopkracht, maar slechts € 150 miljoen voor isoleren. Dat is slechts 1% van het totaalbedrag. We moeten echt meer doen met verduurzamen. In Rotterdam hebben we bijvoorbeeld nog veel particuliere verhuurders met slecht geïsoleerde huizen. Ook hen moet je kunnen dwingen te verduurzamen.’
Kan Rotterdam dan niet zelf actie ondernemen? Niet met dit college, verzucht Moti: ‘Het huidige college bestaat uit rechtse partijen en heeft sinds de installatie voor de zomer niet veel gedaan. Ze kijken al maanden naar het Rijk. Intussen raakt de armoede niet alleen mensen aan de onderkant, maar ook vele werkenden in de stad. Na lang aandringen van onze kant kondigde de wethouder onlangs aan te gaan werken aan een noodpakket. Hoe dat eruitziet, is nog afwachten.’
Of dit pakket genoeg is, betwijfelt hij. ‘Kijk naar hoe ze met de zorg omgaan. Het college wil in vier jaar hierop € 220 miljoen bezuinigen, omdat het Rijk minder zorggeld toebedeelt aan de gemeenten. Is er dan wel geld voor een noodpakket? Een links college had dat heel anders gedaan.’
Moti is ook kritisch op de manier waarop dit kabinet tot op het laatst sleutelde aan de Miljoenennota en mensen lang in het ongewisse bleven. ‘De onzekerheid is dan wel tijdelijk weggenomen, maar de zorgen bij de mensen niet. Hoe ziet het leven er over een jaar uit. Hebben we dan weer dezelfde discussie? De stress blijft.’
Vier Johan Cruijff Arena’s
Moti krijgt bijval van Tim ’S Jongers, sinds deze maand directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. ‘Het kabinet heeft willen fiksen wat nu stuk is, maar over de lange termijn hebben we ze niet gehoord. Nog steeds hebben we volgend jaar vier volle Johan Cruijff Arena’s vol met kinderen die in armoede opgroeien.’
Deze kabinetsplannen nemen de zorgen bij veel mensen dan ook niet weg, zegt hij. ‘Allesbehalve. Dit is eenmalig en niet structureel. De € 17 miljard koopkrachtreparatie is wellicht historisch, maar het is dan ook historisch misgegaan.’ De politicoloog had liever gezien dat het kabinet met een visie op de toekomst was gekomen: ‘Nog steeds bouwt dit kabinet niet aan bestaanszekerheid, terwijl er in de maatschappij een veerkrachtcrisis bestaat: alles loopt klem en een grote groep is zelf niet in staat om klappen op te vangen.’
En daarmee ziet ’S Jongers een enorme tegenstrijdigheid: ‘De economie groeide in 2021 als een tierelier, maar ongeveer 40% van de huishoudens ging er op achteruit. We moeten ons afvragen van wie de economie dan eigenlijk nog is.’
De WBS-directeur pleit ervoor om bijvoorbeeld de arbeidsmarkt structureel te veranderen. ‘We moeten het niet langer hebben over de onderkant van de arbeidsmarkt, maar over de basis: zij zorgen ervoor dat wij op een goede manier kunnen werken en reizen bijvoorbeeld. Zonder hen geen schone kantoren en noem maar op. Daar zouden we meer waardering voor mogen hebben. Mensen die voor het minimumloon werken, zijn de grootste filantropen van de samenleving. Ze zetten hun gezin en gezondheid onder druk om ons te bedienen. Ik miste dan ook het woord solidariteit in de troonrede.’
’S Jongers: Ik miste het woord solidariteit in de troonrede
Volgens ’S Jongers moet die solidariteit ook terugkeren in de instituties: ‘Die doen niet meer wat ze moeten doen, solidariteit organiseren tussen bevolkingsgroepen. Pas als het fout gaat, komt het kabinet in actie om welvaart te herverdelen. Terwijl we dit zo moeten inrichten dat we er vooraf op tijd bij zijn. Anders blijft het een compensatieoverheid.’
Nu zien mensen vooral dat het kabinet er niet voor hen is, zegt ’S Jongers, en dat zorgt voor het lage vertrouwen in de landelijke politiek. ‘In deze crisis heeft de EU het voortouw genomen en ook gemeenten kunnen dat doen. Kijk naar de plannen van wethouder Mark Lauriks in Arnhem om dan de mensen zelf extra te ondersteunen. Mark zei: “Als het Rijk niet instapt, doen we het als gemeente zelf.” Weet je, het is enorm cynisch: op Prinsjesdag negen jaar geleden werden de gemeenten als eerste genoemd bij de decentralisaties en moesten zij de participatiesamenleving op touw zetten. Dit jaar werden ze compleet vergeten.’
Gemeente zelf aan de slag
Wie ook de handschoen oppakt is de gemeente Eindhoven, zegt raadslid Tjeerd Ritmeester. ‘We weten al sinds de inval van Rusland in februari waar het met de energieprijzen naartoe zou gaan. Wat het kabinet laat zien, is pure chaos. Nu komt er dan eindelijk verlichting voor volgend jaar, maar inwoners die nu in de knel zitten lijken tussen wal en schip te vallen. Ook is er niet aan de lange termijn gedacht en blijven er nog veel vragen: wat betekent dit bijvoorbeeld voor sportclubs, het mkb en de buurthuizen. Hun energierekening stijgt ook.’
De gemeente wil zelf meer doen op energiearmoede – ‘nog dit jaar’ – en is bezig met concrete plannen, aldus Ritmeester: ‘Zo kan het college dankzij een voorstel van onder meer PvdA en GroenLinks dadelijk sneller rijksmiddelen op energiearmoede inzetten.’ Ook werken college en gemeenteraad aan verschillende plannen voor schuldpreventie, energiearmoede en ondersteuning van het MKB. Verder werkt het college samen met de grote bedrijven in de zogeheten Brainportregio. ‘Bedrijven als ASML moeten en willen ook bijdragen aan een socialere stad bijvoorbeeld via al bestaande fondsen op schuldhulp en schuldpreventie. Want bij een goed vestigingsklimaat hoort ook een goede sociale agenda, vinden zij met ons. En in de gemeenteraad denken we na over een pauzeknop: als je niet kunt afbetalen, mag je dat uitstellen. Zo kom je uit de stress.’
Ritmeester: Inwoners die nu al in de knel zitten lijken tussen wal en schip te vallen
Eindhoven is een stad met grote verschillen als het gaat om verduurzaming van woningen, zegt Ritmeester. ‘We hebben in de afgelopen jaren een verbetering gezien, maar we zien ook wijken waar mensen wel willen isoleren, maar dat niet kunnen. Bijvoorbeeld in oude wijken waar dakconstructies niet geschikt zijn om zonnepanelen te dragen. Dat levert bewoners extra kosten op, en dat geld hebben ze niet.’
Net als veel andere gemeenten breidt Eindhoven de energiehulp voor bewoners uit. ‘We rijden met klusbussen rond en delen energietoolboxen uit, vooral op plekken waar de problemen het meest nijpend zijn.’ Deze crisis maakte nog iets duidelijk, zegt Ritmeester: ‘Met de Katholieke Bond Ouderen Brabant maakten we een ronde door de wijken om mensen op te roepen zich aan te melden voor de energietoeslag. En wat bleek: veel meer mensen dan we dachten bleken in aanmerking te komen. De gemeente heeft deze groep niet goed in beeld en erkent ook dat dit een probleem is. Het is een groep die is afgehaakt en ook nog eens niet gaat stemmen. Over die groep maak ik me nog het meeste zorgen.’
Afbeelding: Robin van Lonkhuijsen | ANP
