94.000 mensen hebben zich vorig jaar bij instellingen voor schuldhulpverlening gemeld: het hoogste aantal ooit. Ook de gemiddelde schuld steeg van € 40.300 naar € 42.100. Reden voor staatssecretaris Tamara van Ark om met een veertigpuntenplan te komen om ervoor te zorgen dat gemeenten mensen met schulden effectiever gaan helpen.
Sinds de invoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in 2012 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de hulp bij problematische schulden. Dat gaat lang niet altijd goed. Vooral zzp’ers stuiten vaak op een dichte deur. In vier op de tien gemeenten kunnen zij niet terecht.
Geld verdienen aan schulden
‘Preventie is en blijft het belangrijkste bij het bestrijden van schulden,’ zegt Carine Bloemhoff. De staatssecretaris wil onderzoek gaan doen naar consumptieve kredieten, maar dat is volgens de Groningse fractievoorzitter niet genoeg. ‘Kopen op afbetaling is nog steeds ontzettend gemakkelijk. Als vroeger je geld op was, kon je niets meer uitgeven. Doordat dat nu anders is, komen mensen in de problemen. Het is echt een industrie geworden, waarbij heel veel geld wordt verdiend aan mensen met schulden. Als je echt verandering wil, moet je dat aan banden leggen.’
Daarnaast rijzen de bewindvoeringskosten de pan uit. ‘Ook hier zie je weer dat commerciële partijen geld verdienen over de rug van mensen met schulden,’ constateert Bloemhoff. ‘In Groningen hebben we daarom gezegd dat je alleen nog bijzondere bijstand kunt krijgen als je bij de gemeente aanklopt voor bewindvoering. Die hele tussenlaag aan bewindvoeringsbureautjes halen we ertussenuit.’
Bloemhoff: ‘Kopen op afbetaling is veel te makkelijk’
Maar benadrukt Bloemhoff: de overheid en dan met name het Rijk moet ook naar zichzelf kijken. ‘Het boete op boete stapelen door het CJIB is een groot probleem. De wanbetalersregeling bij de zorgverzekeraars brengt mensen veel verder weg bij een oplossing en de Belastingdienst blijkt meer dan eens een hardvochtige schuldeiser.’
Ook de Leidse wethouder Marleen Damen ziet dat de overheid vaak in de weg staat. ‘Het is goed dat er nu één incassopunt komt, maar de Belastingdienst en UWV blijven lastige schuldeisers. Het CJIB biedt nu voor bepaalde boetes een betalingsregeling, maar dat is verre van voldoende. En de beslagvrije voet is nu nog veel te laag. Daardoor houden mensen te weinig geld over om van te leven.’
Toeslagendoolhof
Zowel Bloemhoff als Damen wijzen naar het ingewikkelde stelsel van toeslagen. Damen: ‘Wat wij zien is dat veel laaggeletterde mensen enorme moeite hebben met hun administratie. Zeker als ze toeslagen krijgen en die moeten terugbetalen. Als je moeite hebt met lezen, schrijven of de computer is de kans veel groter dat je in financiële problemen raakt.’
Om de problemen beter in kaart te brengen heeft Leiden meegedaan aan het onderzoek van de Nationale Ombudsman naar de toegankelijkheid van schuldhulpverlening. ‘Naar aanleiding daarvan zijn we samen met Stichting Lezen & Schrijven gaan kijken naar onze eigen communicatie over schuldhulpverlening,’ zegt Damen. ‘Dat kon allemaal veel begrijpelijker. Ook het rapport van de WRR over de gebrekkige zelfredzaamheid van veel burgers was een eyeopener.’
Damen: Onze communicatie was niet altijd even helder
‘In Leiden zetten wij in op vroegsignalering,’ gaat Damen verder. ‘We hebben al een pilot gedraaid met een woningbouwvereniging en breiden dat nu uit met de zorgverzekeraars, de Belastingdienst en een aantal andere partners. Wanneer iemand twee maanden zijn huur niet heeft betaald, bellen we aan en vragen we of we kunnen helpen. Op die manier hopen we te voorkomen dat het uit de hand loopt.’
Een groot obstakel is de wanbetalersregeling bij zorgverzekeraars, zegt Damen. ‘Dat vind ik een rare regeling. Je zegt eigenlijk: wie schulden heeft, moet boeten. Natuurlijk zijn er kwaadwillenden, maar het lijkt me niet dat veel mensen zich voor de lol in de schulden steken. Veel schulden ontstaan door onverwachte gebeurtenissen. Een scheiding of ontslag bijvoorbeeld. In plaats van de schuldvraag te stellen, kan je veel beter inzetten op het voorkomen van.’
En wanneer er schulden zijn, kan je als gemeente het verschil maken, weet Bloemhoff. ‘Samen met de gemeentelijke kredietbank werken we actief aan een goede schuldhulpverlening, maar we proberen ook nieuwe oplossingen uit. Zo hebben we het project “de Goede Gieren”. De gemeente neemt hierin de schulden over van gezinnen. Die gezinnen betalen de gemeente vervolgens terug. Groningen is dus de enige schuldeiser. Mensen hebben daardoor minder zorgen, functioneren beter en komen sneller uit de schulden. Het is gewoon een veel effectievere manier van werken.’
Mentaliteitsverandering
Ook in Zwolle is de handschoen opgepakt, zegt kersvers fractievoorzitter Youcef Ben Ali. ‘Jaren geleden is de gemeentelijke kredietbank wegbezuinigd, want ja dat moest je aan de markt overlaten. Gelukkig heeft de gemeente de afgelopen twee jaar wel het een en ander naar zich toegehaald. Met name op het gebied van de bewindvoering krijgen maatschappelijke organisaties als Humanitas en algemeen maatschappelijke organisaties geld om schuldproblematiek aan te pakken. Denk daarbij aan projecten met schuldhulpmaatjes.’
‘Toen Nelleke Vedelaar nog wethouder was, heeft ze een project gelanceerd om schulden van jongeren tot 27 jaar onder voorwaarden over te nemen. Ze moeten dan een diploma halen.’ Allemaal hoopgevende ontwikkelingen volgens Ben Ali, maar ook in Zwolle valt er nog een wereld te winnen. ‘Schuldeisers willen niet meewerken waardoor saneringstrajecten stuklopen. Of de kosten van incassobureaus en deurwaarders zijn zo hoog, dat schulden alleen maar toenemen.’
Ben Ali: In Zwolle neemt de gemeente weer het heft in handen
De gemeente Zwolle geeft zelf het goede voorbeeld. ‘In plaats van eindeloos nota’s en aanmaningen te versturen nemen we contact op met mensen. Dan blijkt al snel of iemand uit onwil of onmacht rekeningen niet betaald. Op ons verzoek doen woningbouwverenigingen en nutsbedrijven dat nu ook.’
Met het manifest ‘Zwolle schuldvrij’ probeert de gemeente de situatie rond zzp’ers op te lossen. ‘Zij moeten zich uitschrijven bij de KvK om in aanmerking te komen voor schuldhulpverlening. Voor de zzp’er willen we nu de deur openzetten.’ Al met al denkt Ben Ali dat de schuldhulp bij de gemeente in goede handen is. ‘Maar er moet nog veel gebeuren. Ook het Rijk moet oplossingen bedenken voor dit nog steeds groeiende probleem. € 80 miljoen is een aardig begin, maar als het niet goed wordt ingezet heb je er nog steeds weinig aan.’
Afbeelding: Hollandse Hoogte
