Het is inmiddels traditie, zo vlak voor de feestdagen: de herindelingen. Dit jaar stond onder meer de stad Groningen op het programma. In totaal mochten zo’n 725.000 mensen voor 12 nieuwe gemeenten (waren er 37, red.) stemmen. Dat aantal is bij lange na niet komen opdagen. In landelijke gebieden gaat net iets meer dan de helft naar de stembus, terwijl de opkomst in de stad Groningen op 44,1% en de Haarlemmermeer op een zeer magere 34,9% blijft steken.
De stad Groningen
Is het resultaat van 2014 weer gehaald en daarmee de kater van 2017 te boven? Het antwoord is een volmondig ja. De PvdA evenaart onder leiding van Carine Bloemhoff met 13% van de stemmen de uitslag van 2014, haalt zes zetels binnen, wordt de tweede partij van de stad en niet onbelangrijk laat een sterke stijging zien ten opzichte van de Kamerverkiezingen. Was in 2014 D66 het grootste, ditmaal mag GroenLinks zich met elf zetels de absolute winnaar noemen.
De winst van GroenLinks (+7 zetels) lijkt voor een groot deel van het verlies van D66 (-6 zetels) te komen. De SP moet wel inleveren (-1 zetel). Op links is verder de winst van de PvdD opvallend. De partij haalt drie zetels binnen.
Al met al een uitslag met perspectief op een geheel linkse of progressieve coalitie. Zeker ook omdat de ChristenUnie en het CDA stuivertje hebben gewisseld. Waren de christendemocraten eerst goed voor drie zetels, nu heeft het CDA er twee en de CU er drie. De VVD blijft met 8,9% en vier zetels gelijk. De drie lokale partijen zijn samen goed voor 14,8% van de stemmen en voeren niet de boventoon.
Het hoge noorden
In zowel het Westerkwartier als het Hogeland werd een lokale partij de grootste. CDA en CU zijn goed voor meer dan een derde van de stemmen met op korte afstand de linkse partijen. In het Hogeland eindigt de PvdA met 14,3% en vier zetels net achter de CU. In het Westerkwartier streeft GroenLinks met 14,1% de PvdA voorbij (11,2%). Vergeleken met 2014 is er sprake van een licht verlies voor de PvdA, maar ten opzichte van 2017 een groot herstel.
D66 deed in beide gemeenten mee, maar wist alleen in het Westerkwartier een zetel te behalen. De SP stond alleen in Het Hogeland op het stembiljet en met 1555 stemmen krijgen zij twee zetels in de raad. Daarmee zijn ze de kleinste van de drie linkse partijen (3 voor GL, 4 voor de PvdA).
In de nieuwe gemeente Noardeast-Fryslân is het CDA wel een stuk groter dan de CU. De PvdA heeft in Noardeast-Fryslân concurrentie van de lokale progressieve partij S!N. Deze partij, die ook PvdA’ers in de gelederen heeft, haalt vier zetels, en de PvdA drie zetels, een sterke groei ten opzichte van maart 2017.
Liberaal en lokaal, maar niet sociaal
In de Haarlemmermeer, een G40-gemeente, is het net als in 2014 rechts en conservatief wat de klok slaat. PvdA (-1; 3 zetels) en GroenLinks (+1; 4 zetels) lijken een zetel uit te ruilen, maar van het grote verlies van D66 (-3 zetels) wordt niet geprofiteerd. De vier lokale partijen (samen 35%), VVD (17,9%) en CDA (12%) maken onder de rook van Schiphol de komende vier jaar in de raad de dienst uit.
Noordwijk
Even verderop bevinden zich Noordwijk en Noordwijkerhout (fusiegemeente: Noordwijk). De opkomst ligt hier met 54% hoger, maar verder is de uitslag goed te vergelijken met die in de Haarlemmermeer. Ook hier zijn de lokale partijen, VVD en het CDA dominant en gaat D66 onderuit.
Links speelt een rol in de marge: 3,7% (en 1 zetel) voor de PvdA, en 7,3% (en 2 zetels) voor GroenLinks. Interessant is wel dat de PvdA en GroenLinks de vorige keer in Noordwijk meededen op één combinatielijst. De scheiding heeft zo op het oog geen effect gehad. Waren GroenLinks en PvdA (al dan niet in een combinatiepartij) in 2014 goed voor 11,1% van de stemmen in Noordwijkerhout en Noordwijk, nu is dat 11%.
Progressieve samenwerking
Vijf nieuwe gemeenten liggen in het rivierenland én in een overwegend confessioneel gebied: Vijfheerenlanden (Utrecht), West Betuwe (Gelderland), Hoeksche Waard (Zuid-Holland), Molenlanden (Zuid-Holland) en het land van Altena (Noord-Brabant). Het CDA scoort goed en krijgt in drie gemeenten meer dan een vijfde van de stemmen. Alleen in de Molenlanden en West Betuwe moeten ze een lokale of een andere confessionele partij voor laten gaan.
In twee van deze vijf gemeenten doet de PvdA niet zelfstandig mee. In het land van Altena zit de PvdA samen met GL en D66 in de progressieve lokale samenwerkingspartij Progressief Altena. De lijsttrekker Paula Jorritsma is wel van PvdA-huize en was in de vorige periode namens Progressief Altena wethouder in Woudrichem. Progressief Altena deed ook al in 2014 in de drie afzonderlijke gemeenten mee. Ten opzichte van deze stembusgang noteert de partij percentueel een lichte plus.
In de Molenlanden geen PvdA dit keer. Doe Mee! Molenlanden scoorde goed en werd met 23,2% van de stemmen afgetekend de grootste. Zij noemen zich ‘een nieuwe beweging die krachten bundelt en openstaat voor iedereen die dat wil en kan gesponsord door de PvdA’. In aanloop naar de verkiezingen is een scheuring binnen de PvdA niet voorkomen. Dit was ook het geval in de Hoeksche Waard. Daar haalt de PvdA 2 zetels en komt de afsplitsing PHW niet in de raad.
Het uiterste zuiden
In Limburg was er één herindeling: Beekdaelen. Het CDA werd met meer dan een kwart van de stemmen hier het grootst, gevolgd door de 2 lokale partijen en de VVD. De groei van GroenLinks lijkt ten koste gegaan te zijn van de PvdA (-2 zetels). Maar ook hier: een plus ten opzichte van de landelijke uitslag in 2017.
Conclusie
Na de gemeenteraadsverkiezingen in maart is er ook bij de herindelingen een stijgende lijn ingezet. De uitslag in de stad Groningen geeft de burger moed. De electorale concurrentie op links is met GL, SP, PvdD en D66 groot (en dus vergelijkbaar met landelijk). D66 betaalt de rekening voor kabinetsdeelname en GroenLinks lijkt daar bijna één op één van te profiteren, de SP weet het goede resultaat van 2014 niet te evenaren, en de PvdA is de tweede partij van de stad.
De weg omhoog is gevonden
Anders dan in maart 2018 zijn er bij deze herindelingsverkiezingen geen negatieve uitschieters naar beneden. In alle gemeenten waar de PvdA zelfstandig meedeed, werd een zetel behaald. De PvdA is op het platteland een van de middelgrote (en soms kleine) linkse progressieve partijen en doet het in sommige gebieden beter dan GL en D66 en in andere gemeenten minder.
Omdat deze heringedeelde gemeenten niet representatief zijn voor de rest, is het niet mogelijk om vergaande conclusies te trekken. Dat het CDA in een aantal van oudsher confessionele gemeenten weer de grootste is geworden, betekent niet per se dat die partij er landelijk goed op staat. Net zomin als met de meerderheid voor GL, PvdA, SP en PvdD in Groningen een linkse lente is begonnen.
Nog niet genoeg van de analyse? Je vindt onderstaand het bestand waar dit artikel op is gebaseerd. Let op: dit is op basis van de cijfers die op 22-11 bekend waren.
Afbeelding: Corné Sparidaens | Hollandse Hoogte
